Sinds de DDR is opgeheven is er een combinatie
van schaamte, bescheidenheid en Ossie-bashing gaande in Berlijn. Officieel zijn
de beide Duistlanden samengegaan in een nieuwe staat, maar die nieuwe staat
heeft wel verrekte veel overeenkomsten met de voormalige Bondsrepubliek.
 |
| foto van de bewaker bij Haus Am Checkpioint Chalie |
Dat de DDR-eigenschappen weggegumd zijn is
logisch, er was ook niet zo heel erg veel goeds in dat gebied te vinden, maar
het was wel een 40-jarig experiment dat het leven van een heleboel mensen
getekend heeft.
In de Friedrichstrasse is de grensovergang
naar de DDR een ingewikkelde toeristische attraktie geworden. 30 jaar geleden
was ik hier een keer en ben toen het museum Haus Am Checkpoint Charlie in geweest.
Doen hadden we nog te maken met twee landen en niemand veronderstelde dat er
ooit nog verandering in zou komen. De Koude Oorlog was het speeltje van regeringen, ideologen en de
wapenindustrie en de gewone bergers hedden er weinig over te zeggen. Dat museum
was en is geweid aan de grensovergang en deed verslag van alle vluchtpogingen
en van de cultivering van De Muur. Dat museum was toen al een toonbeeld van westerse
suprematie, nu is het een plek geworden waar mensen meewarig doen over de
stommiteit van de DDR, het Oostblok en de Koude Oorlog.
Je kan in de souvenirshops DDR autostickers
kopen, je kan en grenswachterpetten krijgen en in amber gegoten stukjes van de
Muur. Ik hou er niet zo van en ben steeds erg benieuwd wat er met de psyche van
de mensen
 |
| putjes schepper, straatveger, sneeuwruimer? |
gebeurt is die niet actief bij de Stasi of de SED betrokken waren,
maar ook geen dagelijks verzet pleegden. Wat deden de gewone burgers? Die
hebben toch ook meewarig naar Ulrich geluisterd, gelachen en geknikt voor
Honnecker, die zijn ook trots geweest toen ze eindelijk na 15 jaar wachten een
Trabantje kregen en die hebben ook op zon en feestdagen het volkslied gezongen,
geschreeuwd toen de DDR een doelpunt maakten tegen de BRD en hebben ook gedacht
dat de Muur een tijdelijke oplossing was om bescherming te bieden tegen het
vreselijke consumatisme uit Het Westen. Er waren in de DDR beslist dingen die
beter waren dan in de BRD en dan nu in Duitsland en die dingen zijn allemaal
met het waswater weggegooid. (kinderzorg, rust, veiligheid als je meedoet, geen
uithangborden en weinig visuele verontreiniging. En weekendjes naar je eigen
datscha...)
 |
| militaire parade op de Karl Marx Allee |
Uiteraard ben ik geen grote fan van het
communisme en de vrijheidsbeperking was een zware knoet, het gebrek aan
optimisme en de eeuwige angst moeten zo vernederende geweest zijn, maar dat
weten we wel.. daarachter zit volgens mij een legertje van 12 miljoen mensen
die zich constant uitgelachen voelt en daarmee constant vernederd.
De samenvoeging van de beide Berlijnen is rigoureus, radicaal en grondig gedaan. Inmiddels weet je vaak niet of je in het
voormalige westen of oosten bent. Straten die een tijd lang door De Muur
doodlopend waren, zijn nu weer brede allee’s met stromend verkeer. De Spree was
een tijd lang een deel van de grens en daar is niets aan te zien; water is
water en de kades aan beide kanten zijn fraai ontwikkeld.
Soms weet ik het, omdat ik de kaart graag
bestudeer en op sommige plekken is het verwarrend. Op sommige plekken is het
punt waar de muur ooit stond nog steeds een braak liggend terrein. In de
afgelopen 20 jaar, na het nederstorten van De Muur is er heel erg veel geld
geïnvesteerd in de ontwikkeling van het voormalige Oost Duitsland en dus ook
Oost Berlijn. Dat maakt het nog ingewikkelder om te herkennen waar je bent.
Delen als Mitte en Prenslauerberg zijn nu ‘de negen straatjes’ of het Amsterdam
Zuid van Berlijn en waren ooit het door bruinkool aangetaste deel van deze
stad. Wijken als Neuköln en Kreuzberg waren in de 70-er en 80-er jaren het
middelpunt van Europees Turkije en zijn nu visueel nog een tikkie
achtergebleven, maar het wemelt er van de kunstenaas en de leuke café’s en
galeries maar het heeft een armoedige uitstraling. Het begin van de statige en
imponerende Strasse des 17-en Juni heet de Kaiserdamm, het is er erger dan een
verre buitenwijk van Rotterdam, toch was het ooit de onvolprezen BRD. De
lullige wijken in de voormalige DDR komen ook steeds vaker in beeld en worden
ook trendy en hip. Maar de zg platten bau komt daarvoor nog niet in aanmerking.
Hoe lang zal dat nog duren?
 |
| De badkamer van Stalin - gisteren |
Dit stukje ging ik schrijven omdat ik gisteren
door de Karl Marx Allee liep. In sommige straten of delen van de stad zie je
meteen waar je bent: Dit was 100% DDR!
Ik dacht er aan de Minerva laan in Amsterdam
en veronderstelde dat de Amsterdammers zich door deze voormalige Frankfurter
Allee hadden laten beïnvloeden om ‘iets statigs’ te maken.
Ik zocht eens even na over Karl Marx’ straat
en vond uit dat dit het puikste staaltje DDR architectuur is (en dus veel later
dan de Apollo laan, Minerva laan en het prachtige Apollo House die allemaal
rond 1934-1940 gebouwd zijn).
De Karl Marx Allee stond in de DDR tijd bekend
als de badkamer van Stalin en was een van de fijne wegen waarop het goed
paraderen is met wapentuig.
Die kwaliteit kan je nu nog zien. Lekker breed
en statig met een middenberm en heel brede stoepen. Om de kilometer of zo is er
een verkeersplein; daar torenende gebouwen nog hoger en door de ronde vorm
schittert er altijd wel ergens ene reflectie van de zon in het glas. De linker
en de rechter straat zijn bijna 100% symmetrisch, door de verschillen in kleine
details, valt de asymmetrie meer op (een torentje ergs ontbreekt, er staan aan
de linker kant wel een stand beeld, rechts niet etc.)
En er is een vreemd huizen blok dat niet past.
 |
| laubenganghauser van Hans Scharoun |
Dus vroeg ik dat na en het bleek dat in het begin van de DDR er nog allemaal
utopische plannen waren. Toen het socialisme nog vol beloftes was en velen
dachten dat ze mede-eigenaar waren en mede verantwoordelijk van de toekomst (en
voordat De Muur gebouwd werd). Voordat de Staat (en de Stasi) het heft in
handen namen en de mensen als vijanden
begonnen te zien en veronderstelden dat
creativiteit synoniem is aan kritiek. Hans Scharoun was een van de architecten die echt
dacht dat het nuttig zou zijn om “Arbeiterpaläste” te bouwen. Hij maakte twee
blokken van zg ”Laubenganghäuser”. Redelijk ruime appartementen in
overzichtelijke blokken, met vooral erg veel groen tussen de bouwblokken. (Is dat
niet hetzelfde als wat
Cor van Eesteren in het Amsterdamse uitbreidingsplan
beoogde? Van Eesteren is een Nederlandse volksheld geworden; hij had door hoe
het moest totdat premier Colijn door de naoorlogse bezuinigen gedwongen,
verordonneerde de tussenruimte tussen de woningen kleiner te maken; nu is niet
de zon maar de schaduw dominant
 |
| de platten bau huizen, net van de Karl Marx allee af |
en is er grotere criminaliteit dan in de
blokken die Van Eesteren zelf nog plande.) Scharouns plannen werden afgeschoten
en afgedaan als, “elitär, formalistisch und westlich dekadent...” Na deze twee
oefenblokken heeft hij niet meer zulke dingen gebouwd.
Zeker naaste de goedkope Platten bau die vlak
achter de K.M. Allee gebouwd is, is dat blokje van Schroun elegant en
menselijk. Ik zou er best willen wonen, maar waarschijnlijk niet mijn hele
Lebenslauf.
De Karl Marx Allee heeft meer te bieden. Deze
straat is het hoogtepunt van het Socialistisch Classicisme (Zuckerbäckerstil)
en ik vind het echt fraai. Nee, nee, ik wil niet denken aan de kwaaiigheid die
er achter schuilt; gewoon alleen het beeld zonder me met het vernietigingsnut
in te laten.
De overgang van die communistische krullen
naar een soort DDR modernisme is geweldig. Er staan een paar glazen kubussen.
Een wordt nu een fancy café, in een ander zit een fietsenzaak, er zijn
(relatief) lage etalages. Tussen het machtsvertoon van het Alexanderplatz en de
Zuckerbäckers is een klein groen niemandsland dat stil is, breed met een
prachtige bioscoop (International) en een huizenblok met een Russische reclame
er op.
 |
| hij zelf kreeg wel frisse bloemen |
Eigenlijk weet ik niet zo goed wat ik er van
moet denken; als alle referenties aan de DDR en het communisme weggehaald
worden en juist dit achterblijft als Denkmahl, is dat dan vanuit het idee dat
we willen behouden? Dit is een soort staats agressiviteit en een arrogante
bouwstijl en wordt hiermee benadrukt hoe slecht, onpersoonlijk en dwingend het
was. Of vindt iedereen, net als ik, dat het eigenlijk wel mooi is, dat er een
stedebouwkundig mirakel is gerealiseerd en dat er een mooie staalkaart van
architectuur en onmenselijke maat is geproduceerd?
Ik denk het niet, vaak heb ik een afwijkende
mening (ik vind de Wibautstraat in Amsterdam ook mooi, terwijl iedereen die
verfoeit) en ik vind het Potsdammer platz hier in Berlijn gruwelijk terwijl er
nogal wat loftrompetten over gestoken worden. Volgens mij is de grote gemene
deler dat de Karl Marx Allee een vervelende enge straat is en dat we dat aan de
Communistiche Abberaties te danken hebben. Dat is waarschijnlijk ook de reden
dat het beeld van Marx er nog staat, dat de plaquette van de 1-ste premier van
de DDR er nog hang, maar het standbeeld van Stalin te laten staan een beetje te
ver ging. Dat ding is bij de staalsmelters terecht gekomen.
 |
| russische reclame op een gebouw |
Zelfs in de stedenbouw wordt ingezet voor het Ossie
bashen door de neteligheid te etaleren.
Het is een verlengde van het Museum am Checkpoint Charlie, een 3D ervaring van
Das Leben der Anderen.
In elk geval is het een van de groeven die
door de geschiedenis is geslagen. En daarvan hebben ze er nogal veel hier.
Tjonge wat is er veel geschiedenis.
