Kirgystan, 19 mei 2010

Woensdag 19 mei
Woensdagochtend moesten we de foto’s bekijken van de talloze trips die Zoja naar Nederland maakte. Paul Veerman, dochter Ljuda en allerlei familieleden kwamen langs op skies, in zwempakken, in sauna’s en op fietsen. Pas daarna mochten we naar het vliegveld. Het vliegveld van Bishkek is een ambitieus architectonisch project; een volslagen lege vertrekhal waar het rontgenapparaaat voor de koffers werd aangezet, waar onze tasjes door gepropt werden, waarna het apparaat weer werd uitgezet. De computer werd opgestart voor het paspoort gedoe en nadat wij gepasseerd waren werd ie weer uitgelogd. Een enorme hal, groot genoeg voor de aankomst en het vertrek van 4 a 5 vliegtuigen per uur, maar nu in gebruik voor 5 vluchten per week. Op de landingsbaan was te zien waar dit door kwam. Er stonden een 10 tal matzwarte US airforce machines, klaar voor bevoorrading van de mannetjes in Afghanistan. Op het vliegveld onmoetten wij een mijnheer die er doorreisd en geoefend uit zag, die zich voorstelde als Canadees die iets bij een NGO doet en daardoor alle landen in de regio moet afreizen. Door ons werd hij meteen uitgekozen als CIA agent; dat soort gedachten komen makkelijk op als je hier rondwandelt; een hoog geheime dienst/ 2-de hands James Bond gehalte (goed gesneden linnen jasje, fiere tred, compacte handbagage en her en der handen geven).

Met het allerlulligste vliegtuigje ooit vlogen wij naar Dushanbe in Tadjikistan. Niet zo veel mensen hadden de ambitie in een dergelijk vliegtuig te zitten of naar deze stad te gaan. Meestal wil ik een aisle seat hebben maar op deze vlucht wilden we alledrie bij een raam en zaten verspreid over het vliegtuig. We vlogen over twee bergketens, één vlak buiten Bishkek en één vlak voor Dushanbe. De besneeuwde bergtoppen kwamen vlak bij waardoor je het gevoel kreeg dat we met moeite over de kammen scheerden. De motoren maakten afwisselend snerpende en brommende geluiden. Voor de goede orde: er waren geen verstelbare gordels, de purser die ook onze kaartjes scheurde (alsof het een bus was), kwam rennend langs met een glaasje water en bleek later ook de piloot te zijn. Er werd wel iets omgeroepen, maar dat was alleen in het Tadjikistaans, denk ik. Dit soort dingen maakt reizen echt leuk. We vlogen over turquoise meren en over perfecte cirkelvormige steden en langs vrolijke groene dalen met dorpjes die door middel van zandpaden met elkaar verbonden waren (het is niet moeilijk hier familievetes en sprookjes te verzinnen... ijskoude winters en snikhete droge zomers goed voor houtvuurgeschiedenissen en zwetende nachten). Op de landingsbaan werden we tegemoetgefietst door de assistent verkeersleider, die met zijn twee pannenkoeken op stokjes meefietste met het vliegtuigje, met één hand aan het stuur en één zwaaiend met de verkeersborden.

We werden makkelijk het land ingestempeld en we vonden een taxi die ons naar een hand vol hotels reed. Alles was vol.

cont....

Kyrgystan, 18 mei 2010

Dinsdag 18 mei
De lover van Marcha is een waardevolle opvolger van Fjodr. In Kirgizie zijn 7 toppen van boven de 7000 meter en Sergej is ze allemaal op geweest. Hij is Kirgisisch kampioen bergoprennen (ja, dat bestaat er er is nog een echte naam voor ook: air running) en was net terug van een interland in de Kaukasus. Hij verlaagde zich tot ons niveau door ons mee te nemen op een wandeling door de bergen. Een hike klinkt een stuk spannender. Twee uur rijden met een dikke fourwheeldrive die we eerst bij zijn moeder moesten ophalen. Daar stonk het naar geronnen melk en toch dronken wij de thee op. De hike was prachtig. Vier uur lang liepen we de bergen over, langs en door rivieren, via een canyon met rode rotsen, vlak onder de sneeuwgrens door en we beeindigden ons tochtje met een eindsprint die gloedvol gewonnen werd door Daan, maar die is dan ook de jongste en heeft de langste benen. Hoewel er niet veel te vertellen valt over een hike was het wel een van de indrukwekkendste dingen die wij deden. De wijdsheid en de leegte waren indrukwekkend. Net als de patrijzen die nauwelijks bang voor ons leken en het koude water van de rivier, kuddes paarden en schapen... veel meer kan je er niet over kwijt hoewel het natuurlijk wel tof is om te kunnen zeggen dat we op de helling van de bergen bij Tokmak geaerobied (u kent het werkwoord) hebben.
Het is makkelijk te refereren aan onze trip in Mongolie, het landschap leek er wel wat op, maar het gevoel is anders, dit is minder vijandig (maar dat kan er ook mee te maken hebben dat we hier nu een maand later in het jaar waren en dat er bloemen bloeiden en de paarden niet uitgemergeld waren. En daarmee is het dus een onzin vergelijking.) In de auto terug dronken wij het fijne Kirgisische bier en zongen liederen. Sergej bracht ons naar een restaarant waar een veel te luid feest gaande was met hoppende en drinkende Kirgizen, en wij dronken meer bier, Marcha schoof aan, gezamenlijk aten wij en probeerden over de muziek heen te praten en dat lukte niet. Uit arremoede besloten wij het maal op een uiterst decente tijd en schoven in bed in huize Zoja.

Kyrgystan, 17 mei 2010

Maandag 17 mei
Op maandag moesten we ‘zaken’ doen in Bishkek. Voor ons vertrek hadden we de dingen niet erg uitgebreid geregeld. Uiteindleijk had Wouter vanuit Singapore wel een visumaanvraag voor Uzbekistan gedaan, maar die was nog in behandeling. Om 9 uur stonden we voor de Uzbeekse ambassade, maar die was dicht. We hadden ook nog geen ticket om van Bishkek naar Dushanbe in Tadjikistan te vliegen. Vlak naast de ambassade was een reisbureau. Ons werd gevraagd in de hoek te wachten. Ik chargede de batterijen van computer, camera en film cameraatje en Wouter was ‘belangrijke dingen aan het doen’ terwijl Daan met het bedienende personnel geintjes maakte, athans, het vrouwelijke deel van dat personeel. Die mevrouwen speelden graag mee, een beetje besmuikt, zich half verschuilend achter een telefoon, een printer, lang haar of iets anders dat voorhanden was om hun rode koontjes niet te laten zien. Nadat we het ticket hadden, dronken we vieze koffie bij een café naast het reisbureau. Reizen is leuk, op vreemde plekken zitten is nog leuker, het gevoel van exotisme en buitennissigheid is bijzonder. En als er dan ineens aan de tafel naast je twee mijnheren uit Doetinchem zitten die enge fabrieken verkopen dan smaakt de koffie ook ineens naar smerige DE prut, is de fruitsalade ineens laf en wordt alle glans en glinstering van de bijzondere bestemming afgepeuzeld. En dat dan ook net met een lelijk accent. Snel weg, staart tussen de benen in de hoop deze engerds te vergeten. Een loopje door de stad van het ene monument naar het volgende plein, een ommetje over de campus van de universteit en een lunch met Anar. Wij waren gevraagd namens Nederlandse vrienden geld aan haar te geven om in haar onderhoud te voorzien of de eerste nood te ledigen. Bij de rellen van de afgelopen maand was haar man doodgeschoten. Zij bleek een bange kleine mus die, hoe kan het ook anders, dubbel en dwars geraakt was door de gebeurtenissen van de afgelopen maanden. Ze wil nu niet meer hier blijven en wil ook haar land niet verlaten. Haar leven ligt overhoop terwijl ze de verantwoordelijkheid heeft over haar dochter. Ze krijgt wel werk aangeboden, maar durft dat niet aan te nemen. Het liefst zou ze voor haar PhD naar het buitenland gaan, maar ze heeft geen geld en.. nou ja, tussen droom en daad.... Hoe voer je een gesprek met een volledig onbekende vrouw van wie je weet dat ze in een gruwelijke tijd doorgemaakt heeft en dat die marteling nog voort duurt? We konden haar een enveloppe geven, haar sterkte wensen en een klopje op de schouder geven en vertrekken. Maar het leek ons toch aardiger haar mee uit lunchen te nemen. Dan ineens zit je een redelijk intiem gesprek te voeren, eerst over de algemene situatie in het land (het kan alle kanten op gaan en de corruptie is nog niet afgelopen, de maffia heerst nog altijd en de huidige president.... we moeten maar zien wat dat wordt) en dan wordt het gesprek allengs persoonlijker. Zij vertelde over de demonstratie waar haar man aan meedeed en dat er door snipers vanaf het dak geschoten werd, dat er gericht geschoten werd op mensen met een bril of een stropdas omdat die de vermeende leiders van de opstand waren. Ze vertelde met nauwelijk droge ogen dat haar man onder zijn oog geraakt was en Godzijdank meteen stierf en niet op de stapel stervenden werd neergelegd. Er waren niet genoeg ambulances en de ziekenhuizen waren te snel vol. De honderden gewonden konden niet goed verpleegd worden en de ontzetting was enorm.
(Nu ik dit schrijf overvalt me hetzelfde gevoel dat een oorlogsjournalist moet kennen; zodra je het schrijft wordt het abstract en afstandelijk, worden het standaard zinnen die iedereen al honderden keren in kranten heeft gelezen over alle conflictgebieden in de wereld. Zinnen die niet meer aankomen. Maar zodra je met superlatieven en emo-talk begint wordt het speculatieve prietpraat...) Ondertussen zat Anar dit te vertellen met een zachte stem. Wij zijn domme reizigers die een enveloppe komen brengen, waarom zou ze haar verhaal aan ons willen vertellen. Toch wil ik ook weten waar we zijn, wat het onzichtbare is, wat er speelt, hoe een stad gelezen moet worden. Het journalisten hart ging sneller kloppen maar ik vond het ongepast een journalistiek interview met haar te houden. De balans vinden tussen het naadje van de kous willen weten en een geinteresseerd sympathiserend gesprek met een eerste hands getuige (en slachtoffer) willen voeren.
Het is maar een positie die je kiest. Hoewel ze hard geraakt is door de recente geschiedenis maakte ze een krachtige en stabiele indruk (wat is dit voor psychologen geleuter). Ze sprak van paniek en angst, maar daar was niets van te merken. Anar moest naar een afspraak en wij bleven achter. De nabijheid van zoveel leed maakt je meewarig en niet al te vrolijk.

Desalniettemin moest er verder gewandeld worden om een stevige indruk te krijgen van deze stad. Het verhaal van Anar drukte een stempel, maar dat was slechts een van de vele stempels die op die ene dag gedrukt werden. Via een park en een plein met veel groen en lelijke Breznjev gebouwen (vier verdiepingen in beton, met een centrale afgebladderde ingang. ‘This was the best Leonid could give us’.) kwamen we bij het stadion in de stad. Aan de buitenkant stonden mannen te pingpongen en breed te lachen. Rijen gouden en stalen tanden moesten gefotografeerd worden en wij werden voorgesteld aan een jongen van een jaar of 20 die de Kyrgisische schaakkampioen was. Een kleine buiging en een extra foto waren op zijn plaats. In het stadion was de Kyrgisische atletiek selectie aan het trainen, jonge langebenige hindes die over hordes zweefden kregen speciale aandacht van ons. Wat ons betreft wonnen ze misschien niet op het nummer ‘hordes’, maar wel in alle andere categorieen. Er waren sprinters die tap tap tap voorbij denderden, ze gingen ons te snel. Op de buitenring van de sintelbaan kwamen de langeafstand sukkels voorbij (duurt lang en levert niets op). Wij zaten te azen om op het veld, binnen de sintelbaan, met de aerobie heen en weer te gooien, maar we durften niet echt, bang dat hij zou doorschieten en voor de voeten van een sprinter zou komen met een bloederige val tot gevolg. We delibereerden en toen we eindelijk besloten het toch maar te gaan doen werd het veld ingenomen door de nationale voetbal selectie. Die jongens bleven heen en weer tikken zonder dat het spannend werd waardoor we toch maar doorliepen en op weg naar het Victory plein voor het parlementsgebouw uitkwamen. Een fraaie mat asfalt waar we de lange afstandsworpen oefenden en de vangtechnieken verfijnden, de aerobie vloog statig afstanden van vele tientallen meters. Na deze lichte inspanning mochten we naar een terras op De Grote Straat.
We liepen langs The White House, de plek waar de rellen waren en de scherpschutters op het dak zaten. De ramen waren nog ingegooid (ingeschoten, want ook de demonstranten hadden wapens...misschien was het wel uitgelokt en zat er politie onder de demonstranten) en in een hoekje bij het hek lag verwoest meubilair en kapotte computers, was het asfalt verbrand en waren de bloemen vertrapt en lelijk. Vanaf het terras van het cafe keken we uit over de massa en dronken we bier, namen de dag door (veel indrukken, redelijk mooie stad, aangenaam gevoel, aardige mensen en vriendelijkheid alom, veel erg lange benen van mooie vrouwen, maar niet zo geraffineeerd als in Almati, weinig te merken van spanningen en gedoe, weinig militairen op straat en een belachelijke hoeveelheid kinderspeelplaatsen... thanks Leonid).
’s Avond aten we in een lullig restaurant en deden ondertussen de mail en het wereldnieuws, iPhone en wifi is een uitkomst. De sessies die we bij eerdere reizen in internetcafé’s hadden zijn nu vervangen tot restaurants waarbij we alledrie met een iphone op tafel zitten en soms een kleine kreet geven over een bericht, een facebook dingetje, een beursbericht of een voetbal uitslag/transfer/weetje. (wie stond er bij het derde elfal op doel in 1974 in zuid Hongarije? Dat was die man met die snor die later met zijn moeder trouwde!... Precies...)
Vroeg naar bed, morgen vroeg op.

Tadjikistan, 19 mei 2010

Woensdag 19 mei

We klauterden uit het kleine vliegveld op het airport van Dushanbe en werden makkelijk Tadjikistan ingestempeld. We vonden een taxi die ons naar een hand vol hotels reed. Alles was vol en van eerste keus degradeerden wij ons naar de tweede en de derde om tenslotte bij de vierde keus uit te komen.

De onderhandeling met de taxichauffeur ging via de telefoon, hij kende geen engels en wij geen russisch, tadjieks of wat hij verder sprak. Zijn zoon kon wel engels en zat thuis, en zo tijdens het overhandigen per telefoon kwamen we tot een bestemming en een prijs. We reden de stad in (eerst naar de ambassade van Uzbekistan, die al dicht was... de spanning stijgt). We ontdekten dat de gebouwen hier hoger en ouder waren dan in Bishkek, dat de vrouwen vreemde jurken aan hadden die het midden hielden tussen een lelijk, goedkoop gordijn, een op de kermis gewonnen deken, een Iraanse moslim tent en een onhandig trainingspak. Deze stad is een slordige 1000 kilometer van Bishkek verwijderd en gaf een heel ander gevoel. Tadjikistan is islamitischer en de taal valt niet, zoals in Kazachstan, Kyrgistan en Uzbekistan onder de Turkse talen, maar is een variant van het Iraanse farsi.
Tadjikistan heeft, net als de andere landen in dit gebied, ernstig te lijden onder corruptie en nepotisme, het is een door de maffia beheerst zootje dat in de hand gehouden wordt door een kunstmatige balans tussen de clans. In tegenstelling tot Kirgizie zijn hier de meeste Russen weggegaan. Officieel wordt de export van werkkracht (voornamelijk naar Rusland) gezien als een groot probleem, maar de import van het geld dat deze lui terug sturen naar hun thuisland om de familie’s te onderhouden is goed voor ca 50% van het bruto nationaal product. In tegenstelling tot de andere voormalige Sovjet Republieken in deze regio heeft Tadjikistan, net als Kirgizie, geen grondstoffen op een beetje goud en dergelijk moeilijk te winnen spul na. Het land is veel armer dan de andere landen die we tot nu toe bezochten en heeft, door de vreemde imperialistische regels van Stalin en andere overheersende machten een vreemde geografische vorm. Tot een tiental jaar geleden heersten hier stammen- en clanoorlogen. In de Russische tijd was het geloof verboden (‘opium voor het volk’, blijft een fijne term) en nu, sinds 1996, mag het weer en komen er allerlei buitennissige godsdiensten om de hoek kijken, voornamelijk varianten van de islam, die allemaal gesponsord worden door islamitische belangenbehartigers elders in de wereld. Het varieert van Al Qaeda tot de Aga Khan, van de Saudi’s tot Teheran en Amerikaanse sufi’s.
Uiteindelijk heb ik The Great Game van Hopkirk nergens gevonden, niet in mijn kast thuis, niet in airport winkels en niet in boekhandels hier, en dus ook niet gelezen, Dat is jammer want het geeft een fijn historisch beeld van de vele slagen en de lange strijd om dit gebied; de bergketens bij de Pamir highway, de wegen tussen Samarkand in Uzbekistan en Herat in Afghanistan, de toegang tot de Karakoram highway die de verbinding is tussen Urumchi in China en de Pakistaanse vlaktes. Het gaat hier over verbindingen en transport; de brug tussen Rusland en de zee, de olievelden in Kazachstan en toegang tot de wereld, de as tussen China en Europa. De slag die vanaf de tijd van de zijderoutes tot nu toe gevoerd wordt om belangen veilig te stellen. Die wegen worden nu nog steeds gebruikt maar dan voor andere goederen dan zijde en kaneel. Nu is Tadjikistan de grote doorvoerder voor de verdovende middelen uit Afghanistan. Men gaat er van uit dat zo’n 80% van de producten die met de papaver gemaakt worden uiteindelijk via dit landje naar de wereld getransporteerd worden. Voor de vorm worden er duizenden kilo’s per jaar aangehouden om aan te tonen dat de Tadjiek republiek een loyale partner is in de hopeloze strijd tegen de verslavingen. Maar waarschijnlijk is dit een fractie van de totale doorvoer. Verder rijdt de top league van dit land in extreem dikke auto’s en hebben rekeningen in Zwitserland. Hoe zou dat toch komen?

Dergelijke dingen zie je allemaal niet als je met de taxi van het vliegveld het land in rijdt. Dan zie je alleen brede straten met bomen, met van die vrouwen in lelijke gordijnen en mannen in leren jassen. De auto’s zijn minder dik dan in Kyrgizie en
er staan meer Breznjev gebouwen slecht in de verf en meer kinderspeelplaatsen. (maar die zagen we pas toen we het obligate wandelingetje gingen maken.) De tocht met de taxi duurde lang; door de relatieve stabiliteit van dit land is het door veel NGO’s gekozen als hun uitvluchtshaven voor hun werk in de grote regio. De stad wemelde van de conferenties en dus konden wij kiezen tussen een suite in Hotel Tadjikistan (850 USD) en een dump in een Breznjev hotel met stinkende dekens, grauwe handdoeken en een gebrek aan lakens. De kribbige dame bij de receptie vroeg nog steeds een klein godsvermogen voor tja.. voor wat, een negatieve service ... dus kozen wij de laatste optie.
De ranzigheid, het vettige stof en de doorleefdheid van de kamer zorgden er voor dat we een authentiek ex-USSR gevoel kregen. Alles wat je aanraakt doe je met tegenzin, bij het douchen heb je het gevoel dat je alleen maar plakkeriger wordt. Het was dus noodzakelijk om zoveel mogelijk tijd buiten de kamer door te brengen. Gelukkig was er in de grote straat, de Rudaki, een cafe met een uitnodigend Sagafredo bord. Nou ben ik niet zo van de multinationals die voor mij bepalen wat wel en niet lekker is. (da’s een beetje een lastige opmerking als je met een Unilever-man op reis bent maar MacD, Captain Saunders,Wendy noch Starbucks zijn mijn vrienden). Sagafredo komt al aardig in de buurt van die league maar was hier toch een uitkomst. Vanaf het terras konden we kijken en zagen dat de vrouwen minder mooi waren dan in Bishkek en zeker in Almati, zagen we dat de regeringswagens geen voorrang kregen maar namen, zagen we dat de trolley bus niet bij het bushokje, maar 10 meter verder stopte, zagen we dat zelfs mevrouwen in vreemde jurken kunnen lonken hier hoewel het er niet spannender op wordt. Voor het eerst op deze reis zagen we bedelaars. Dat natuurlijk onder het genot van een kopje Segafreddo koffie bediend door jongens die goed Engels kunnen en ons de weg konden wijzen en richting konden geven.

Op het terras zat een man met een professionele camera die er buitenlands uit zag en die ik Engels hoorde spreken. Symon is een brit die bezig is een documentaire te maken over de labour export hier. Hij vertelde dat deze labour export projecten aanvankelijk gericht waren op het leveren van vrouwen als huishoudster in Rusland, dat er vervolgens mannen werden geexporteerd voor de bouw. Hij vertelde dat iedereen die in de voormalige USSR geboren is een visum kan krijgen voor Rusland en dat de export van werkkracht een grote bron van inkomsten is geworden en dat nu de vrouwen als maids geexporteerd worden naar de Emiraten en dat de mannen als bouwers zullen volgens. Een heel nieuwe dimensie aan deze tak. Het zijn staatsbedrijven die het regelen, die commissies nemen en die de lonen uitbetalen. Veel van de mensen komen in de knel in de verre vreemde landen en dan zorgt de staat niet voor hen, maar zolang ze succesvol zijn neemt de tadjiekse staat een percentage. Hij plaatste dit in een historische context, al eeuwen is Tadjikistan een transit plek, mensen komen, mensen gaan, van joden en moslims, zigeuners en christenen, mensen uit Turkije, Rusland, Azarbeijan, Syrie, China, India en noem de hele rits maar op: de hele buurt is langs gekomen, iedereen heeft iets achtergelaten of meegenomen. Dan zijn er nog clans die historisch hier zitten en van alles claimen uit historisch perspectief maar geworteld zijn in een non-litteraire en middeleeuwse traditie (tegenwooordig wel voorzien van mobile phone en mercedes)... maar het ging om de transit van werkkracht en niet over die andere wortels. Tegenwoordig zijn grenzen een belemmering en worden eeuwenouden tradities doorsneden door de mannen van de customs met een stempelapparaat en een barcode lezer. Grenzen zijn een postkoloniale interventie in dit gebied dat nooit gekoloniseerd is. Als je het communistische Rusland als een van de laatste koloniserende mogendheden ziet, dan is de dekolonisatie hier pas 15 jaar oud. Binnen dat koloniale stelsel was het eenvoudig om een baantje in Leningrad of Moskou te nemen, nu is het een landverhuizing om naar St Petersburg te gaan en geldt de dienst van Western Union als een kapitaal im/export. De Britse documentaire maker Symon-met-de scheve-bril pleitte er voor de grenzen tussen de ex-sovjetstaten in deze regio op te heffen en er het eerste grenzenloze gebied ter wereld van te maken. Op zich een visionaire gedachte, maar een beetje onpraktisch en illusionair.
Wel was het betoog van hem een duik in het bad van de status quo hier. Hij reist al een kleine 15 jaar in deze buurt rond, kent het klappen van de zweep, maar ik betwijfel of hij genoeg afstand heeft om de helicopter view op de stituatie te behouden.
Desalniettemin was het interessant om met hem te spreken.

Na deze eerste blikken op de stad verruilden we de veilige haven van het cafe terras en wandelden we naar een Libanees restaurant dat ons was aanbevolen, via een pleintje met een gruwelijk lelijk beeld van een van de eerste leiders van deze regio, mijnheer Ismael Samani. Wat ie precies gedaan heeft weet ik niet, maar het zal niet veel goeds geweest zijn, want anders hadden ze wel wat meer hun best gedaan op dit beeldhouwwerkje. Maar het voordeel van dat soort pleinen is dat er ruimte was om tussen het verkeer door te aerobieën. Bij de Libanees konden we buiten zitten waardoor we geen last haden van de teringherrie van de muziek binnen, maar door het glas heen wel konden lonken naar de buikdanseres. Internationale delegaties van NGO’s zaten er wat besmuikt naar te kijken naar de gloedvolle vetrolletjes van de danseres, todat de vrouwen uit de gezelschapjes vertrokken waren en de heren hun jasjes uitdeden. De sfeer sloeg meteen om.
De derde woensdag in mei is een belangrijke dag voor voetbalfanaten. De finale van de Champions League mag niet gemist worden. Op elke plek in de stad waar we geweest waren vroegen we of er een tv was en of ze die avond de finale zouden broadcasten. Steeds kregen we een negatief of een ontwijkend antwoord. Uiteindelijk besloten we dan maar naar het duurste hotel in de stad te gaan om daar in de lobby een van de grote flat screens zender voor zender af te zoeken. De staff vond het niet zo’n goed idee dat we met stoelen gingen slepen, maar dat vonden wij niet erg. Om half twaalf (lokale tijd) waren de voorbeschouwingen nog op geen één zender te vinden, de 15 Russische, 1 Oezbeekse, en 3 Tadjikische zenders zonden allemaal iets anders uit dan sport. Om kwart voor twaalf was dat nog zo, Wouter en Daan begonnen rond te benen en naar andere afstandbedieningen te zoeken, om 12 uur was er nog geen verandering, de wedstrijd was begonnen en werd op geen een beschikbare zender uitgezonden. Dat was onmogelijk, de afstandbediening werd ingeruild voor een telefoon en Wouter belde zijn vader en Daan zijn vriendin om er gelijktijdig achter te komen dat de wedstrijd niet vandaag, maart zaterdag zou zijn. Kribbig, teleurgesteld en opgelucht wandelden we naar het hotel terug. Kribbig omdat de heren niet geinformeerd waren over de verandering in het schema, teleurgesteld omdat die fijne voetbalpot niet doorging, opgelucht omdat er nog niets gemist was. Nu kwam er echter wel een grote druk te liggen op de slaapplaats van zaterdag nacht... dat moest ineens een plek zijn met een tv.

Terug in het hotel dronken we nog een klein slokje wodka en gingen tussen de vettige lakens liggen.

Kyrgystan, 16 mei 2010

Zondag 16 mei
Nadat we met veel gedoe Kazachstan uitgekomen waren en in Kyrgizie binnen kwamen was onze bus allang vertrokken. Voor een volslagen willekeurige prijs namen we een taxi naar het huis van Zoja. Paul Veerman is al eeuwen een goede vriend van mij en de reis die Wouter en ik 10 jaar geleden maakten van Jakarta naar Nederland eindigde op het huwelijk van Paul en Marijke. In zijn studentenjaren reisde hij vanuit Amsterdam liftend en treinend met no budget naar China. Hij kwam door Kirgizie, dat toen nog een provincie van de USSR was. Omdat hij geen uitnodiging had voor China moest hij terug en stuitte daar op Fjodr. Met deze man maakte hij een hike door de bergen, leerde diens vrouw kennen en hun kinderen en raakte innig bevriend. Paul ging terug naar Amsterdam en werd een gevierd advocaat en met enige regelmaat ging en gaat hij naar Kirgizie om daar met Fjodr en Zoja ‘dingen te doen’. Hij nodigde de familie uit naar Amsterdam, hij liet Fjodr zijn huis in Amsterdam verbouwen en bracht zijn Saab naar Bishkek als cadeau. Hij onderhield zulke goede banden dat dochter Ljuda in Amsterdam ging studeren en daar nu nog woont en dat Fjodr nu weer klussen in Nederland heeft. Zoja runt inmiddels een guesthouse, dochter Marscha spreekt vloeiend Engels en de lover van Marscha is net als Fjodr een berggids die niet snel moe wordt.

De taxi zette ons af bij het Crocus Guest house en Zoja stond ons breed glimlachend op te wachten. Marscha had de hele dag op ons gewacht en was uiteindelijk toch maar weg gegaan. We waren een uur of 8 te laat. Wij checkten in in 3 fraaie kamertjes, nieuwe schrootjes, frisse badkamer, opgeruimd gevoel. Na thee en sociale dingetjes bracht een familievriend ons naar de stad om te eten en te zien hoe het er uit zag, hoe het voelde. In de afgelopen maanden was Kyrgizie in het nieuws. Er waren rellen met doden en gewonden, de president was afgezet omdat de meute hem te corrupt vond en hem beschuldigde van nepotisme. De president wilde niet aftreden en er werd een interim regering geinstalleerd. De onrust en instabiliteit ging door, de ex-president vluchtte via de stad Osh naar bevriende dictators in het buitenland, zijn zoon naar Londen en later naar Litouwen. Veel mensen uit de clique van de ex-president bleven op hun plek. Amerika en Rusland keken toe en keurden de machtsovername goed, op voorwaarde dat ze hun bases konden behouden. Dat kon, de rekening werd alleen verhoogd. Er werden verkiezingen binnen 6 maanden aangekondigd en zo verdween Kirgizie weer uit de kranten. Echter, voordat we hier naar toe gingen polsten we de ambassade die zei dat als we hier niets te zoeken hebben we beter niet kunnen gaan. We vroegen mensen, belden kennissen en raadpleegden blogs en sites, maar kwamen niet veel verder dan de informatie dat er niet veel aan de hand was, maar dat je beter niet kan gaan. De tweespalt die in dat antwoord zat was voor ons, domme optimisten, een reden om onze plannen niet te veranderen en wel te gaan. Daan kreeg een noodpakket muesli repen mee, ik een lijstje telefoon nummers en Wouter... die was gewoon veilig met zijn monday till friday sokken en foto’s van zijn kinderen. Doordat er mensen zijn die zeggen dat je beter niet kan gaan en dat je niet de situatie kan inschatten stijgt de spanning. Als er dan nog mensen zijn die een onthutsend document van een warrige Christelijke NGO gaan mailen, is dat als een paar blokjes hout op het smeulende vuur van de spanning. Als je vragen krijgt om hulpgoederen mee te nemen is dat als een frisse wind die het vuuurtje aanwakkert en als iemand dan zegt dat je zijn money belt moet lenen omdat je makkelijk en snel weg moet kunnen komen en dus altijd je waardevolle dingen op je lichaam moet dragen, dan is dat alsof er een druppeltje olie op het vuur komt. (Moneybelt en dergelijke stemmingmakerij bleven thuis, de muesli repen waren in Almati al op en de hulpgoederen bestonden uit slechts een goedgevulde enveloppe.) Almati was als een veilig en warm bad met dampende geiligheid en hippe mensen, en bij aankomst in Kyrgizie hadden we de neiging alles spannend te vinden maar erg veel spannends was er eigenlijk niet te bespeuren. Maar als je dit alles weet dan loop je op zo’n eerste avond een beetje met de staart tussen de benen door zo’n stad.
Voorzichtig en zo onopvallend mogelijk, maar hoe doe je dat als je met 3 mijnheren bent die in lengte uitsteken boven het gemiddelde en ook hun kleding niet aanpassen aan het Kyrgisisch modebeeld? Na een een maaltje bij de Italiaan en een klein wandelingetje over een plein door een park (boksbal rammen en stand–up karaoke bij een krakende tv), taxiden we weer naar het bastillion van Zoja. In de tuin onder de kamperfoelie dronken we een klein flesje wodka en sliepen als een roos.

Naar Kazachstan vanuit Amsterdam Singapore 16 mei 2010

16 - 30 mei 2010 Kazachstan – Kyrgizie – Tadjikistan - Uzbekistan

Intro

Een paar maanden geleden hadden we bedacht dat we door Centraal Azie gingen reizen. Aanvankelijk waren de plannen een tikkie anders, in mails, sms-sen en tijdens ontmoetingen was de meest extreme optie om naar Sochi in Rusland (wintergames 2014) te vliegen en dan via Georgie, Armenie en Azerbeijan (effe Nakorno Karabach aantippen) naar de Kaspische zee, daar een bootje te nemen naar Turkmenistan om dan via Uzbekistan, Tadjikistan en Kyrgystan in Kazachstan uit te komen. Dat was (en is) een prachtig plan, maar het ziet er naar uit dat we het in twee etappes hebben opgeknipt en dat we de tweede helft nu eerst doen en dan ook nog in omgekeerde volgorde. Twee dagen geleden begonnen we aan deze reis. Wouter vertrok vanuit Singapore en vloog via Bangkok naar Almati, de gevoelsmatige hoofdstad van Kazachstan.
Daan en ik vlogen via Istanbul waar we een lunch hadden in Sultanamet met uitzicht over de Bosporus (lentezonnetje op onze witte winterhoofden) en we ontmoetten Wouter op het vliegveld van Almati, om 1.23 uur.’s Nachts dus. Een van de eerste dingen die we tegen elkaar zeiden was...: “We moeten Turkmenistan skippen. ”We deden net alsof het een beslissing was die ons alle drie erg zwaar viel, maar het was te ambitieus en eigenlijk onuitvoerbaar. We hadden nog geen visa voor dat land en eigenlijk, als we realistisch hadden nagedacht, een maandje of 5 geleden, hadden we wel kunnen verzinnen dat het een tikkie, nou, ja, eh...overdreven was om 5 landen te willen bezoeken in 2 weken en dan ook nog in ieder land het allerleukste en indrukwekkendste te doen, het mooiste en spannendste te zien en oprecht deelgenoot te zijn of ten minste een kleine blik te werpen onder de rokken van de samenlevingen. We wilden deze landen op zo’n manier bezoeken dat we er een eeuwigdurende herinnering aan over hielden en feitelijk niet bezorgd hoefden te zijn als we er nooit meer terug zouden komen, en dat gaat niet in twee dagen embassy hopping in de verschillende hoofdsteden, haastend met de knoet van de tijd duwend in de rug... dat is geen ‘everlasting impression’. Officieel hebben we natuurlijk vreselijk de pest er in dat we Turkmenistan hebben moeten schrappen maar onuitgesproken zijn we ieder blij dat we niet zo veel haast hebben, dat we deze trip niet voor het grootste deel in ambassades doorbrengen om de resterende visa te regelen en dat we in elk geval op de plekken waar we zijn, ook echt zijn en een beetje tijd hebben.

Almati -15 mei
Eergisteren landden we rond 1.30 uur des nachts in Almati, troffen Wouter op het vliegveld, namen een taxi naar ons hotel. De onderhandeling met de taxichaffeur in de nacht op het vliegveld over 3500 of 4000 Tenge is weird. Het gaat om abstracte bedragen in abstracte eenheden waar deze mannen zich heel druk om maakten, en wij deden mee met het spel omdat dat hoort. En omdat we wilden (en willen) doen of we zeer ervaren global travellers zijn, en een van de dingen waardoor Global Travellers zich onderscheiden van backpackers of toeristen is doordat ze niet genaaid worden door taxichauffeurs in verre vreemde landen. Hoewel we al in een paar landen geweest zijn in onze afgelopen 40 jaar werden we natuurlijk uiteindelijk toch genaaid en was dat eigenlijk best irritant. In Almati trokken we in het Kazzhol hotel, een prettige plek waar we uit gewoonte weer met z’n drieen op een kamer sliepen. We dronken een nachtelijk biertje in de extreem lelijke lobby van goedkoop marmer en verchroomde meubels en keken onze ogen uit te naar grote brede dikke mannen met grote brede dikke hoofden die dronken in elkaars armen vielen en toen toch maar besloten ieder hun eigen auto te nemen.

16 mei
Op zaterdag ochtend wandelden we gedrieen door de stad, een licht briesje maakte het nog een heel klein beetje koud en door de hoge ligging van de stad was dat lichtelijk chilly, maar al snel won de zon aan warmte en stapten we in een dun t-shirtje de stad door, op zoek naar... tja, indrukken. Een beeld van een heel klein mannetje op een heel hoge paal, The Golden Man, waar ze nogal trots op zijn, huizen en gebouwen waar je de tijd aan af kan lezen: pre-russisch, russisch of post-russisch. Mooi verdeelde tijdvakken. Waar kijkt je naar als je min of meer doelloos door een nieuwe stad loopt in een nieuw land? Wat wordt er gegeten, hoe zien winkels er uit, hoe zijn mensen gekleed, hoe schoon of vies zijn de straten, wat is het ontwikkelingsniveau en hoe kan je dat meten? Dat laatste is natuurlijk de vraag en omdat we wisten dat we toch maar een klein schilfertje zien en helemaal niets kunnen begrijpen van zo’n land waren we de hele tijd doelloos aan het praten. We maakten opmerkingen over alles wat we zagen en probeerde te refereren aan dingen die we eerder zagen, die we dan nog net wel wisten en aan verwachtingen. En zo babbelden we de stad door, een klein tasje op de rug met een foto camera en, nieuw op deze reis; een filmcameraatje. om de haverklap had iemand een associatie, een leuke inval, een fijne anekdote. Soms over het leven in het algemeen, soms over Almati, soms over de geschiedenis, soms over een ander tripje. Uiteraard gaat het dan over gezamenlijke vrienden, over werk over dingen die we ooit alleen of met elkaar meemaakten en dan blijkt dat 3 mensen van net onder en ruim over de 40 toch wel vrij veel anekdotes te vertellen hebben. Langzaam bereikten we de kabelbaan en bungelden een grote heuvel op om daar over de stad uit te kijken, te zien dat de bergen in de achtergrond echt hoog zijn, de ijle lucht ook heiig kan zijn, dat de stad veel groter is dan ie voelt en om er achter te komen dat je nooit bij de eerste de beste hamburger tent een magnetron burger moet bestellen, maar dat je even verder moet lopen om een heel fijne shaslik met een sprankelend biertje te missen. Als een stelletje overmoedige tieners besloten we niet de normale kabelbaan weer naar beneden te lopen, maar een paadje te nemen dat we vanuit de lucht hadden zien lopen, dus over een afrastering en vrolijk de berg af. Beneden bij de ringweg-in-aanbouw was een dronken en naar wodka ruikende man die ons uiterst behulpzaam de verkeerde kant op stuurde, we kwamen uit bij een wc hutje in het niets. Bij een tweede poging tot wandelen kwamen we langs gevaarlijk blaffende honden en kinderen die ons de andere kant op stuurden om uiteindelijk over een vrij smerig pad, (maar wel t pad dat we op het oog hadden) weer in de bewoonde wereld uit te komen. missie geslaagd! Op naar het volgende project: koffie. Maar niet zomaar koffie, nee, die speciale die in dat ene leuke tentje verkocht wordt en waar ons beloofd was dat we op het terras de wereld aan ons voorbij zouden zien trekken. Het was ons al een beetje opgevallen dat de gemiddelde Kazachstaan zich graag goed kleedt, dat de wereld uiteen valt in twee delen; zij die het leuk vinden er goed uit te zien en zij die het geen donder kan schelen. Deze scheidslijn heeft te maken met afkomst, inkomen en sociale kringen en nog wat sociologisch antropologische ingredienten. Maar tjonge tjonge, wat lopen er hier mooie mannen en vrouwen rond. Vreemd genoeg kregen de mannen minder goedkeurende blikken van ons. Bijna kwamen wij op het bedenkelijke niveau dat wij sissend en slissend de prachtige dames goedkeurend complimenteerden met hun lange benen (waaronder paalhoge hakken), hun fijne coiffures en hun gebalanceerde kleertjes. Deze parade van schoonheden vulden het beeld en verdrongen de gruizige taxichauffeurs, de moekes in oud russische schorten en de oude mannen in vetglanzende pakken die ook op straat mochten lopen. Op dat koffieterras hadden we een prachtig uitzicht op hoe men zich beweegt en hoe men met elkaar omgaat, zaterdagmiddag op het hipste terras van Almati was een feest voor alle zintuigen. Het lentezonnetje hielp zeker mee. Per iPhone haalden we de wereld binnen en communiceerde ons suf met de achterban terwijl links en rechts koffies, taarten en bier uitgeserveerd werd aan de happy few, in dit geval tevens de happy view. Maar er kan nooit te lang gepauseerd worden, we moesten verder en sukkelden naar een parkje om de oude tradities leven in te blazen, bij de kerk in het park (Russisch orthodoxe dienst, ineens allemaal Caucasische koppen en geen centraal Aziatiasche spleetogen meer, de lijnen van de geschiedenis tekenen zich al in de vorm van ogen, de haarkleur en de godshuizen). De kerk was een uitstalling van iconen en goud, de voorgangers hadden fijne mutsen en hoeden en een korte onderdompeling in koorzang en religiositeit brengt je onmiddelijk in een andere sfeer. Het was als een kleine snack tussendoor. Er moest namelijk geaerobied worden. Jawel, ook op onze vorige reizen was de magische aerobie een trouwe metgezel en ook over deze ring waren in de voorbereiding aan deze reis een hand vol e-mails gespendeerd. Wouter had er twee mee. Het pleintje bij de kerk was klein en druk en toch vonden we een plekje om even met dit ding naar elkaar te gooien. (Een aerobie is een soort frisbee, maar daarmee doe je hem tekort, door de vormgeving als ring ipv schijf is het mogelijk dat ding over een grotere afstand te gooien, een veel grotere afstand, op voorwaarde dat je de techniek goed onder de knie hebt. Indien je dat niet hebt ziet het er niet alleen lullig uit, maar is het ook een vrij gevaarlijk ding dat met hoge snelheid door een mensenmassa snijdt). Eigenlijk was het te klein op dat pleintje, en veel te druk. Onze excercitie bleef dan ook steken in een vriendelijk heen en weer gooien van dat ding, zonder de grenzen op te zoeken en zonder anderen in gevaar te brengen. Even ingooien dus, als training voor het echte werk dat op andere pleinen en in parken uitgevoerd zou worden. Alle kinderen zijn met hun ballonnen veilig thuisgekomen, circuspaarden zijn niet op hol geslagen en iedereen kon rustig op de bankjes blijven zitten. Zo’n eerste dag is zwaar, niet alleen vanwege het ver reizen en de tijdsverschillen, maar omdat je zo’n emmer nieuwe beelden te verwerken krijgt. We zouden maar één hele dag in Almati (en daarmee in Kazachstan) zijn en om het onderste uit de kan te halen moesten we even slapen ter voorbereiding voor het nachtprogramma. Dat zag er simpel en gedegen uit. Westers eten en waar kan dat beter dan in een Iers café, we waren aanvankelijk weigerachtig toen we de opstelling voor een band zagen, maar dat gevoel verdween als sneeuw voor de zon toen de tomboy zangeres begon te zingen en meteen een setje aanving met jaren 70 classics; heel vreemde keuze; zit je ver weg in Almati gaat zo’n nachtegaal het britse bandje Genesis na-zingen, smaakt het bier ineens heel anders en is het eten, zelfs voor fijnproever Wouter acceptabel. Dergelijke verassingen geven profiel aan reisjes. Toch konden we niet blijven om te zien hoe de dronken man die steeds “Nicaragua, Nicaragua!” riep door zijn zwangere vrouw de tent uitgeslagen zou worden. Ook konden we het eind van de relatie niet meemaken van de saaie zwijgende man en zijn vriendin die bij het dansen naar ons lonkte en zullen wij nooit weten hoe dat kleine grommende mannetje aan een tafel vol met langbenige vrouwen kwam. (maar ik denk dat ons vermoeden wel klopt). Wij moesten weer verder en liepen door de nachtstad naar café Vogue die door een expert aan Wouter was aangeraden. Ook daar vergaapten we ons aan de schoonheid van het interieur: langbenige vrouwen en schuchtere mannen in leren jassen. Wij spreken geen Russisch en dat maakte het onmogelijk om ander onderzoek te doen dan visueel. Gelukkig hadden wij elkaar om de bijschriften te leveren. Bier werd wodka en zo werd het toch nog laat.

17 mei
Op zondag rommelden we ons door het ontbijt en zochten een taxi om ons naar Medeo te brengen. Er is haast niemand in Nederland die gaat gloeien als je ‘Kazachstan’ zegt, maar er is een besliste tweespalt als je “Alma Ata” zegt. Voor een bepaalde groep Nederlanders heeft dit woord een magisch klank, ineens schakelt deze groep terug naar het eind van de 70-er begin 80-er jaren, krijgt waterige ogen en denkt aan pappa en mamma, aan bordjes op schoot, aan lijstjes naast de tv en aan koude winternachten in de nieuwbouwwijk bij de centrale verwarming. Sportliefhebbers weten dat op de baan van Alma Ata ( de Soviet russische naam voor Almati) het ene na het andere schaatsrecord aan flinters ging totdat de overdekte baan in Heerenveen geopend werd (vraag me af of het woord ‘Heerenveen’ bij de gemiddelde Kazach een vergelijkbare emotie teweeg brengt). Nou ben ik op reis met twee bovengemiddelde sportliefhebbers die in hun jeugd met dergelijke lijstjes voor de tv zaten en dus was het onmogelijk om niet met een taxi de berg op te rijden, langs het protserige presidentiele paleis en langs het megalomane ‘financial city’. De lange, en mooie weg langs de villa’s naar boven werd bevolkt door fietsers, met een kleine gruwel zag ik al dat verspilde zweet aan, zag ik ploeterende mensen in lelijke kleren zich de stront uit de broek trappen. Wouter daarentegen zei zuchtend dat hij niets liever zou willen dan effe op de fiets deze klim te nemen. De slingerende weg omhoog leidde tot de buitenkant van de schaatsring. Een fraaie betonnen bak met mooie Soviet emblemen. Er werd gebouwd en we konden er niet in. Al dagen hadden Daan en Wouter zittten zuchten over hoe mooi het zou zijn effe een rondje te schaatsen. In de stad waren we er al achter gekomen dat er geen ijs was en mompelden de heren verder over hoe ze het zouden aanpakken om even hun naam op het scorebord te zien, maar nu hier buiten zag het er naar uit dat we niet eens naar binnen zouden kunnen. Onze vriendelijke chauffer reed ons een eindje hoger de berg op van waar we, als schamele troost in de bak van de schaatsring konden kijken. Hij was een beroemd skiër in de USSR en liet vol trots de verwondingen op zijn benen zien (deed op de parkeerplaats zijn broek naar benee) die verwondingen had hij opgelopen bij de Reuze Slalom. Hij lachte zijn gouden tanden bloot. Wij renden nog hoger de berg op en buiten adem keken wij naar de vrachtwagentjes die door de haast heilige schaatsarena reden. Daan, met in zijn kielzog Wouter en mij daar nog verder achteraan hobbelend wandelde naar benden en probeerden toch nog een kleine tweede ronde. Een achteraf deurtje werd bewaakt door een ernstig kijkende Kazach in een uniform. Daan stapte kordaat op hem af, liet een duur bankbiljet zien en keek licht smekend en knikte naar de schaatsring. De bewaker keek smekend en knikte naar de centen en we glipten achter hem aan, maakten een klein dansje op de ring en deden even een Ard Schenk- Hilbert van der Duim-Yep Kramer treintje na en lieten de gulzige bewaker dat fotograferen. Daarna begon het uniform van hem te jeuken en op een bewakerstoon verwijderde hij ons. De chauffeur stond te wachten en bracht ons naar het hotel. Effe inpakken en wegwezen. Met dezelfde taxi reden we naar het busstation om naar Bishkek, Kyrgizie te gaan. Net als alle andere evenementen in Almati was zelfs het busstation goed geregeld, met nette aardige mensen die niet aan ons trokken, ons niet in de verkeerde bus stopten en niet logen over prijzen of andere dingen. De straffe hand van de Russische overheersing heeft mensen misschien bang gemaakt hebben voor frivoliteiten en zeikerig afzetgedrag. We wandelden rond, vroegen her en der naar bussen of busjes naar de grens. Er werd in het Kazachs en Russisch over onze zaak overlegd en ons werd de keuze voorgelegd of we met de ene bus voor 4000 wokkels naar de grens wilden of met de andere voor 5000 naar Bishkek, dus over de grens heen geworpen zouden worden. Wij kozen aanvankelijk voor optie 1, later voor optie 2 toen bleek dat die bus groter beter en vooral voller was, want de bus gaat natuurlijk pas weg als ie vol is. Door een leeg maanlandschap reden we de 2 uur naar de grens, daar moesten wij een visum voor Kyrgystan regelen, dat was op zich niet zo’n probleem, veel lastiger was het om Kazachstan uit te komen. De eerste grens bewaker vroeg onomwonden om geld. Op mijn vraag waarvoor hij dat wilde zei hij dat dat ‘gewoon’ was. Dat was niet genoeg reden om te betalen. Hij herhaalde zijn vragen bij Wouter en Daan, ook zij deden of zij de vraag niet begrepen. En toen moest hij ons toch doorlaten. Meteen daarna kwamen we bij het stempel hokje, daar zaten twee norse mensen die lang en uitgebreid door ons paspoorten bladerden en vervolgens ‘problem, problem’ gingen zeggen. Het lag voor de hand dat zij samenwerkten met de eerste mijnheer die geen centjes had gekregen en dat ze daarom het hele proces wat problematischer gingen maken. Dat bleek echter een misvatting. Wij hadden een single entry visum voor Kazachstan maar door de onlusten en de presidentswissel van vorige maand in Kyrgizie had Kazachstan de grens gesloten voor reizigers uit Kyrgizie. Nu was het onduidelijk of wij Kyrgizie wel in zouden komen, en als we nu uitgestempeld zouden worden en dan Kyrgizie niet in zouden komen zouden wij ook Kazachstan niet terug in mogen (begrijpt u het nog?); dan zouden wij onze dagen moeten slijten in het niemandsland tussen de twee grenzen en dat wilden ze voorkomen. Dus belden ze naar de grens, naar de overburen en naar de bazen en uiteindelijk, met redelijk wat moeite en een toefje tegenzin, stempelden ze ons het land uit. Wij wandelden de grens over die verder geheel verlaten was en werden bij de Kyrgizen aangehouden door een breedlachende mijnheer die meteen riep: “3 x Holland... van Basten?” en met onze paspoorten een hokje in verdween. Andere mensen in uniforms kwamen het hokje uit en we probeerden te communiceren met hen. Het enige wat ik begreep was dat er geen probleem was en dat wij in lange tijd de eerste toeristen waren die de grens over kwamen. Na 20 minuten kregen we ons paspoort terug en helemaal achterin op de laatste pagina was een heel schemerige afdruk van een stempel dat al lang geen inkt gezien had.

De bus was al weg en voor een volslagen willkeurige prijs namen we een taxi naar het huis van Zoja.